Πληροφορίες

Το ταξίδι της ψυχής έξω απ’ το χρόνο

«Μια χώρα υπάρχει εις τον κόσμον, το όρος Άθως, αξία μεγάλου θαυμασμού. Έχει θαυμάσιο κλίμα  και κάθε είδους βλάστηση. Λούζεται από καθαρές του ήλιου ακτίνες και στολίζεται με δέντρα πολυποίκιλα, με άλση και λειμώνες. Είναι πλούσιο από έργα ανθρώπων. Εδώ έχουν συγκεντρωθεί όλα τα γνωρίσματα της αρετής, είτε στη φύση κοιτάξει κανείς, είτε στο μοναχικό βίο των ανθρώπων που έχουν ζήσει εκεί»...

Νικηφόρος Γρηγοράς, βυζαντινός ιστορικός

Μια φορά, πίσω στα χρόνια του μύθου, ένας πελώριος γίγαντας που τον έλεγαν Άθω πέταξε καταπάνω σε έναν θεό έναν τεράστιο βράχο, τον οποίο μετά καυοίκησαν οι άνθρωποι... Κάπως έτσι θα ξεκινούσε ένα παραμύθι για την χερσόνησο του Άθω, που δεν είναι απαραίτητο να απευθύνεται σε μικρά παιδιά. Τα υλικά του ονείρου είναι κι εδώ τα γνωστά, όπως σε όλο το Αιγαίο: πέτρα και βελανιδιά, ελιές και γλυκός χειμώνας, αέρας τραγικός και το ταξίδι στο χρόνο ξεκινά...

Η ανήσυχη ακτογραμμή της αθωνικής χερσονήσου θα φιλοξενήσει τα μάτια του περιηγητή, του προσκυνητή που δε μπορει να περάσει τις ιερές πύλες σεβόμενος το άβατο. Πελασγοί και Τρώες που έφτασαν πρόσφυγες εδώ ήταν οι πρώτοι του κάτοικοι, καθώς και Χαλκιδείς που εποίκησαν την «Χαλκιδική» χερσόνησο τον 7ο αι. π.Χ. Οι κάτοικοι του γρήγορα ανέπτυξαν αξιόλογο πολιτισμό, αλλά ο Πελλοπονησιακός πόλεμος έγινε αιτία να καταστραφούν πολλές πόλεις. Όμως, μπροστά στον κίνδυνο, η ομόνοια είναι η μόνη απάντηση: το «Κοινό των Χαλκιδέων επί Θράκης» άρχισε να γίνεται υπολογίσιμη δύναμη, γι’ αυτό μπήκε στο στόχαστρο του Φιλίππου της Μακεδονίας, του βασιλιά που κατόρθωσε να εντάξει την περιοχή στο Βασίλειό του (348π.Χ.). Στα ερείπια της πόλης Σάνης του Άθω χτίστηκε μια νέα πόλη και όλη η περιοχή ακολούθησε έκτοτε τη μακεδονική μοίρα. Λίγο προτού ο απόστολος Παύλος φτάσει από την Εγνατία οδό (50μ.Χ.) στην Θεσσαλονίκη, ο Άθως αποτελεί ρωμαϊκή αποικία ή τουλάχιστον τμήμα της. Σύμφωνα με μια ρωσική παράδοση, η ίδια η Παναγία, μετά την Ανάσταση, κήρυξε τον χριστιανισμό από τον κόλπο της μονής Ιβήρων, στον ειδωλολατρικό ως τότε Άθω. Με καταστροφές από Γότθους και Ούννους πορευτηκε ως τον 9ο αι., οπότε ξεκίνησε και η συστηματική οργάνωση του ορθόδοξου μοναχισμού. Το Άγιον Όρος, όπως καθιερώθηκε με χρυσόβουλο η ονομασία του Άθω από τον αυτοκράτορα Αλεξιο Κομνηνό (11ος αι.), ενισχύθηκε με βυζαντινές αυτοκρατορικές επιχορηγήσεις, Ως τον 10ο αι., το μεγαλύτερο μέρος της χερσονήσου ήταν ιδιοκτησία των μονών, οι οποίες απορροφούσαν γοργά και κτήματα των βυζαντινών αξιωματούχων. Όλες όμως ανεξαιρέτως οι μονές του Όρους αντιμετώπισαν τη μάστιγα των πειρατών και των πυρκαγιών, όπως 3 αιώνες αργότερα θα αντιμετωπίσουν τη λαίλαπα των Καταλανών, οι οποίοι θα λεηλατήσουν 2 ολόκληρα χρόνια ανενόχλητοι τα παραθαλάσσια μέρη. Οι μοναχοί του Άθω εξοντώθηκαν από Φράγκους και Λατίνους, ενώ στην περρίοδο της Τουρκοκρατίας απόλαυσαν μια κάποια αυτονομία από τους σουλτάνους. Είναι χαρακτηριστικό ότι απευθύνονταν στις τουρκικές αρχές στα ελληνικά.

Το 1794 ιδρύθηκε η Αθωνιάδα Ακαδημία στα πλαίσια μιας νέας περιόδου ακμής του Όρους, με φωτισμένους δασκάλους,. Όλα χάθηκαν όμως μαζί με την Επανάσταση και μόλις μετάτο 1826 άρχισαν οι μοναχοί να επιστρέφουν στα ρημαγμένα μοναστήρια, σχεδόν πάνω στην ώρα για να τα προστατεύσουν από το κίνημα του παναλαβισμού, των 4.000 ρώσων μοναχών που κατέβηκαν κατά κύματα σύμφωνα με τις πολιτικές οδηγίες της ρώσικης κυβέρνησης. Το 1821 όμως πήραν ανοιχτά το μέρος της Επανάστασης ακολουθώντας τον ήρωα Εμμανουήλ Παππά, με αποτέλεσμα να εισβάλουν στο Όρος για πρώτη φορά 3000 Τούρκοι και να επικηρύξουν τον αγωνιστή στην αστρονομική τιμή των 2.500.000 γροσίων. Με φροντίδες των μοναχών εστάλησαν 6.000 γυναικόπαιδα με ψαριανά πλοία στα νησιά, ενώ 10.000 μαρτύρησαν ή πουλήθηκαν από τους Τούρκους. Το 1878 νέες προσπάθειες για επανάσταση στη Χαλκιδική ματαιώνονται νώ οι μονές πρέπει τώρα ν αντιμετωπίσουν και τις βουλγαρικές επιδρομές. Τέλος, την περίοδο των βαλκανικών πολέμων (1912) Έλληνες αντάρτες ξεσήκωσαν τα χωριά και κήρυξαν την ένωση με την Ελλάδα.

Στις 5/11/1912 ελληνικά πολεμικά πλοία με επικεφαλής τον «Αβέρωφ» ύψωσαν στο λιμανάκι της Δάφνης την ελληνική σημαία. 14 χρόνια αργότερα αναγνωρίζεται από  το ελληνικό κράτος το καθεστώς του Αγίου Όρους, αν και ο πληθυσμός του είχε αποδεκατιστεί.

Το 1922 εκατοντάδες πρόσφυγες κατέφυγαν στον Άθω να δουλέψουν στα μοναστικά κτήματα, πομονωμένοι, διωγμένοι από τους συμπατριώτες τους ως μιάσματα... Τα περισσότερα σπίτια στην Ουρανούπολη χτίστηκαν για να στεγάσουν τους πρόσφυγες της Ιωνίας. Λίγο αργότερα όμως τα οικονομικά προβλήματα επέβαλλαν το ιδιόρρυθμο καθεστώς, σύμφωνα με το οποίο κάθε μοναχός ασκήτευε από μόνος του εξασφαλίζοντας παράλληλα τα προς το ζην.

Η μοναδική μοναστική πολιτεία στον κόσμο υπήρξε το λίκνο της τυπογραφίας και της αγιογραφίας, με πανάξιους εκπροσώπους τον Θεοφάνη και τον Πανσέληνο, των οποίων οι βλοσυροί, αυστηρολι άγιοι έλαμψαν στα Καθολικά της.

Πρώτος οικιστής θεωρείται ο Πέτρος Αθωνίτης (7ος αι. μ.Χ.) και αγρότες μοναχοί που πλήθυναν από τον 9ο αι. Η περίοδος ανάμεσα στους 10ο και 120 αι. είναι η χρυσή περίοδος ακμής του Άθω, με την ακτινοβολία του να σκεπάζει όλα τα Βαλκάνια ως τη μακρινή Ρωσία. Τα προνόμιά του κύρωσε ο Πορθητής.

Οι μονές επιμένουν να ακολουθούν και σήμερα το βυζαντινό ωρολόγιο και το Ιουλιανό ημερολόγιο, τουτέστιν η δύση του ήλιου είναι το πέρας της μέρας.

Το Όρος είναι αυτοδιοικούμενο τμήμα του ελληνικού κράτους. Υπάγεται στο ΥΠΕΞ και διοικείται με το σύστημα του νομού. Μοναστήρια, σκήτες και κελιά, καλύβες και καθίσματα, ερημητήρια, ησυχαστήρια (τα φοβερά Καρούλια) όλα αποτελούν την ιερά Κοινότητα του Όρους, το Περιβόλι της Παναγιάς. 20 αντιπρόσωποι από τις ισάριθμες μονές ασκούν ετήσια θητεία κατέχοντας ως σώμα τη δικαστική, νομοθετική και εκτελεστική εξουσία. Για τις καθημερινές υποθέσεις, υπάρχει ο επιστάτης και ο πρωτοεπιστάτης και ιδιωτική αστυνομία. Στις Καρυές, την πρωτεύουσα του Άθω, εδρεύει ο πολιτικός διοικητής που εξαρτάται από το ΥΠΕΞ και έχει συμβουλευτική γνώμη στις συνεδριάσεις της Ιεράς Κοινότητας.

Χάρτης